دانشگاه امام علی (ع)
آموزش رسمی و منظم نظامی در ایران در سال ۱۲۳۰ش با تأسیس دارالفنون آغاز شد و نخستین گروه از آموزش یافتگان نظامی این مرکز علمی جدید تحت تعلیمات افسران اتریشی، فرانسوی و لهستانی در رشته‌های مهندسی (۱۲) نفر؛ توپخانه (۲۶) نفر؛ پیاده نظام (۳۰) نفر و سواره نظام (۵) نفر فارغ‌التحصیل شدند.
در فاصله‌ی سال‌های ۱۲۳۰ تا ۱۲۶۱ ش مدرسه‌ی نظام قزاق‌خانه برای ریویزیون قزاق، مدرسه‌ی نظام مشیر‌الدوله برای بریگارد مرکزی و مدرسه‌ی نظام کامران‌میرزا برای وزارت جنگ و مدرسه‌ی نظامی ژاندارمری برای ژاندارمری تأسیس گردید که هر یک از آنها به روش مخصوص برای سازمان‌های مربوط نیرو تربیت می‌کردند.
در سال ۱۳۰۰ با ادغام نیروهای نظامی مختلف و ایجاد قشون متحدالشکل، مدارس نظام موجود نیز در یکدیگر ادغام شدند و سازمانی جدید با عنوان «مدارس نظام کل قشون» که از سه کلاس:
- ابتدایی
- متوسط
- عالی تشکیل می‌شد، تأسیس یافت.
ضرورت اطلاع از اصول و روش‌های نوین آموزش در ارتش‌ها و فراگیری فنون جدید ایجاب نمود که هیئتی از افسران، مرکب از ۴۷ نفر در سال ۱۳۰۲ به فرانسه اعزام گردند. در سال ۱۳۰۵ با بازگشت این عده در سازمان مدارس نظام کل قشون تغییراتی داده شد و مدرسه‌ی نظام به سه مدرسه‌ی جداگانه یعنی:
- مدرسه‌ی ابتدایی
- مدرسه‌ی متوسط نظام
- مدرسه‌ی عالی نظام تقسیم گردید.
مدرسه‌ی عالی نظام در سال ۱۳۰۸ به مدرسه‌ی صاحب منصبی تغییر نام یافت و به فارغ‌التحصیلان آن نیز گواهینامه‌ی عالی داده می‌شد. از سال ۱۳۱۴ دوره‌های یکساله‌ی تکمیلی نیز پیش‌بینی گردید و عنوان دانشکده‌ی افسری جایگزین مدرسه‌ی صاحب منصبی شد و فارغ‌التحصیلان دو دوره‌ی سال اول و یکساله‌ی تکمیلی به دریافت گواهینامه‌ی لیسانس نظامی نایل آمدند.
در سال ۱۳۲۳ دو دوره‌ی مذکور به یک دوره‌ی سه ساله‌ی پیوسته تبدیل شد. در سال ۱۳۵۰ با هماهنگی وزارت علوم و آموزش عالی و همکاری متخصصین برنامه‌ریزی آموزش، تجدیدنظرهایی در موضوعات آموزشی دوره‌ی دانشکده‌ی افسری به عمل آمد و مجموعه درس‌های جدیدی با عنوان لیسانس علوم پیشنهاد شد و به تصویب رسید و به این ترتیب به فارغ‌التحصیلان ۱۳۵۳ به بعد که با برنامه‌ی جدید تحصیل می‌نمودند، از طرف وزارت علوم و آموزش عالی، لیسانس علوم داده می‌شد.
ناگفته نماند که مدت دوره‌ی دانشکده‌ی افسری تا سال ۱۳۲۸ دو ساله بود و ریشه‌ی مواد آموزشی دوره از دانشکده‌ی افسری کشور فرانسه (سن سیر)، اقتباس شده و مواد آموزشی صرفاً نظامی بود و دانشجویان در بدو ورود با توجه به نیازهای ارتش آن زمان رتبه‌بندی می‌شدند.
از سال ۱۳۲۸ با پیشرفت تکنولوژی جنگ‌افزارها و سایر ادوات و تجهیزات و گرایش حکومت به سمت آمریکا برنامه‌های آموزشی این دانشکده از دانشکده‌ی افسری آمریکا (وست پونیت)، اقتباس گردید و دوره‌ی دانشکده از دو به سه سال افزایش یافت. پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و تحقق اصل ۱۴۴ قانون اساسی، تغییرات بنیادی و همه‌جانبه‌ای در برنامه‌های پرورشی و آموزشی دانشکده‌ی افسری به شرح ذیل ایجاب می‌نمود:
- الف) هماهنگ ساختن آموزش‌های علمی و نظامی دانشکده‌ی افسری با شرایط انقلابی و مکتبی دولت جمهوری اسلامی ایران بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی
- ب) رفع نارسایی‌های برنامه در جهت بالابردن کیفیت آموزش و در نتیجه افزایش میزان آگاهی فارغ‌التحصیلان در رابطه با تخصص‌های نظامی آنها
همگام با انقلاب فرهنگی در آموزش سایر دانشگاه‌ها و مراکز علمی، دانشکده‌ی افسری ضمن شناخت و بررسی معایب و نارسایی‌های برنامه، قدم به راه سازندگی و تکامل گذاشت تا همراه با رفع نارسایی‌ها و معایب برنامه‌های آموزشی، نقش حساس خود را در پی‌ریزی ارتش مکتبی و مردمی ایفا نماید و در این راستا تغییرات اساسی و بنیادی در برنامه‌های آموزشی آن ایجاد شد که نتایج زیر را در برداشت:
- الف) دروس علمی دانشجویان جمعاً هفت ترم و هر ترم شامل هفده هفته‌ی آموزشی به شرح زیر می‌باشد:
- ترم اول و دوم دروس عمومی و مکتبی
- ترم سوم و چهارم علوم پایه
- ترم پنج الی هفت دروس تخصصی در جهت رشته‌ی مربوطه
- دروس مکتبی و عمومی در طول ترم دو الی شش
تا سال ۱۳۶۷ به فارغ‌التحصیلان، مدرک لیسانس علوم که مورد تأیید وزارت علوم و آموزش عالی بود، ارائه می‌شد. از سال تحصیلی ۱۳۶۷ ـ ۱۳۶۸ در برنامه‌های درسی دانشکده‌ی افسری تجدید‌نظر گردید و رشته‌های فیزیک و ریاضی و مدیریت در مقطع کارشناسی به دانشجویان ارائه شد.
مجوز رشته‌های فیزیک و ریاضی در همان سال و همچنین مجوز رشته‌ی مدیریت با گرایش خاص نظامی در سال ۱۳۶۹ از وزارت فرهنگ و آموزش عالی اخذ گردید و تا سال ۱۳۷۱ دانشجویان در این سه رشته فارغ‌التحصیل می‌شدند.
در این سال رشته‌های مهندسی کامپیوتر، الکترونیک، عمران و مکانیک دایر گردید و همزمان نام دانشکده‌ی افسری با فرمان مقام معظم رهبری و فرماندهی کل قوا به دانشگاه افسری تغییر یافت و درنتیجه سه دانشکده‌ی:
- فنی مهندسی
- علوم پایه
- علوم انسانی
جهت تربیت افسران در رشته‌های فوق تشکیل گردید و مجوز رشته‌ی الکترونیک و کامپیوتر برای یک دوره و رشته‌های عمران و مکانیک دو دوره صادر گردید.
در مهر ماه سال ۱۳۷۴ دو دانشکده‌ی دیگر:
- علوم و فنون هلی‌کوپتری
- عقیدتی ـ سیاسی
جهت تربیت افسران در رشته‌های مربی عقیدتی و سیاسی فعالیت خود را در دانشگاه افسری آغاز نمودند و در تاریخ ۸/۲/۱۳۷۵ نام «دانشگاه» مورد تصویب وزارت فرهنگ و آموزش عالی قرار گرفت. همچنین ساختار جدید دانشگاه در مورخه‌ی ۲۸/۶/۱۳۷۴ مورد تصویب ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران رسید و از آن تاریخ دانشگاه رسماً با ساختار جدید فعالیت می‌نماید.
در تاریخ ۱/۷/۱۳۷۵ بنا به تصویب مقام معظم رهبری و فرماندهی کل قوا، نام دانشگاه افسری به نام دانشگاه افسری امام علی علیه السلام تغییر نام داده است.
منابع
- مرکز اسناد انقلاب اسلامی، فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، مدخل "دانشگاه امام علی علیه السلام" از محمد زرنگ، در دسترس در پایگاه دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، بازیابی: 18 مهرماه 1392.